Woensdag 26 september 2012 was Hans Aarsman te gast bij Studium Generale op de TU. Enkele leden van de fotovereniging zijn bij deze lezing geweest. 'Lezing' is eigenlijk niet het goede woord, het was een bespreking van foto's die Hans in zijn werk tegengekomen is. Bekende foto's, zoals die van de Russische soldaten die in 1945 de Rijksdag in Berlijn veroverd hebben. Ook andere, gewone foto's die zijn interesse gewekt hadden.
Tegenwoordig is Hans Aarsman journalist. Hij was ooit fotograaf, maar dat was niet zijn ding. Later is hij via de journalistiek toch weer bij fotografie uitgekomen. Maar nu schrijft hij er elke week een artikel over in zijn eigen hoekje van de krant. Hij kijkt nooit TV, vertelt hij tijdens zijn voordracht. Zijn kleding is stijlvol maar zijn overhemd hangt slordig uit zijn pantalon. Met de nodige zelfspot is hij iemand die niet gemakkelijk in een hokje te plaatsen is.
Hans begint de lezing met een lijstje met namen van historische personen: Freud, Céline, Jung, Doyle, Schnitzler. Het zijn allemaal schrijvers, grote denkers met een analytische en filosofische blik op de wereld. Maar zij waren ook allemaal huisarts. Een huisarts bekijkt zijn patienten goed, onderzoekt hen. Daarna stelt hij vast wat er aan de hand is, hij stelt een diagnose.
Ik kon het even niet volgen... Waartoe dient dit verhaal? Wat wil Hans ons nu eigenlijk duidelijk maken?
Hij ging verder: die Arthur Conan Doyle was schrijver van de Sherlock Holmes verhalen. Doordat hij zelf arts was, kon hij in de huid kruipen van een detective die op de plaats van een misdrijf uit de beschikbare sporen, details, gesprekken met getuigen moest afleiden wie de dader was geweest.
Toen vertelde Hans hoe hij zelf naar foto's kijkt. Hij gaat altijd op zoek naar het verhaal achter de foto. Hoe zit de foto in elkaar. Wat gebeurde er werkelijk? Waarom staat die man daar op de achtergrond? Soms denk je iets te zien, maar dan blijkt het toch net iets anders te zijn. Hans wil ons behulpzaam zijn en hij legt uit hoe hij te werk gaat: hij zoomt in op details. Hij ziet dat een mannelijk soldaat een dameshorloge draagt. Hij ziet een eenzame salontafel in een verder lege woonkamer. Hij vraagt zich af wat er net buiten beeld te zien is. Welke foto's zijn er op Google over hetzelfde onderwerp te vinden? Zonder het internet zou zijn manier van werken niet mogelijk zijn.
Hans toont ons een oude foto van een gekleurde vrouw in Congo, destijds een Belgische kolonie. Achter haar staat een westerse man in wit uniform. De man kijkt neer op de vrouw. Het bevestigt de verhouding tussen de koloniale machthebbers en de ondergeschikte rol die vrouwen hadden. Er is echter ook een andere uitleg van de situatie mogelijk: de man met zijn witte uniform is de ideale foto-achtergrond voor de vrouw met donkere huidskleur. Volgens Hans was dit begin 20e eeuw noodzakelijk om ondanks de beperkingen van de techniek en het contrastrijke daglicht, een technisch goede foto te verkrijgen. Ook op andere foto's uit dezelfde periode zie je opvallend vaak het contrast tussen donkere huid en witte kleding.
In foto's van de Amerikaanse burgeroorlog valt het Hans op dat de lichamen van dode mensen netjes op een rij liggen (rechtsboven). Ook op andere foto's liggen de lichamen vaak in dezelfde houding. Waarom hebben enkele slachtoffers schoenen aan en de andere niet? De broekzakken van de slachtoffers zijn binnenste-buiten gekeerd. De lichamen zijn al opgezwollen, ze kunnen pas na 48 uur in een andere houding gelegd worden omdat ze daarvoor nog te stijf zijn. In dit geval ontbreekt een verklaring voor de waargenomen situatie, maar maakt Hans ons op méér details opmerkelijk, dan we eigenlijk willen weten.
De foto van de Russische soldaten die de vlag hijsen op de Rijksdag na de inname van Berlijn, is beroemd maar geënsceneerd. De fotograaf schijnt de vlag meegebracht te hebben. Rookpluimen zijn toegevoegd om meer dramatiek aan de puinhopen te geven. Een soldaat heeft twee horloges om. Eén daarvan is geretoucheerd (verwijderd) omdat dit de indruk zou wekken dat hij deze buitgemaakt had bij plunderingen.
Ook bedrijven houden niet van beelden waarin zij met negatieve zaken geassocieerd worden. Tijdens de betogingen in 2011 op het Tahrir-plein in Egypte tegen president Mubarak en zijn bewind, zijn gebouwen te zien waarop kale vakwerken te zien zijn. Hans vraagt zich af waar die stijgers op de gebouwen voor dienen. Op vakantiefoto's van toeristen die enkele jaren geleden Cairo bezochten, is te zien dat dit billboards waren (reclame-posters). Maar waarom zijn de posters nu weggehaald? De enige verklaring lijkt te zijn dat de bedrijven uit voorzorg hun logo's verwijderd hebben toen ze vermoedden dat de situatie op het Tahrir-plein zou gaan escaleren.
In zijn manier van omgaan met foto's, is er geen plaats voor schoonheid. Mooie foto's vind Hans niet interessant. Dat leidt alleen maar af van wat er daar werkelijk te zien was toen de foto gemaakt werd...
Zoals de foto van de woning die te koop wordt aangeboden op Funda. Een ongezellige keuken met een ronde tafel en een stel tuinstoelen. In de woonkamer nog een salontafel van oma, de gordijnen half gesloten. Heeft de fotograaf echt geen gevoel voor hoe je een woonkamer kan presenteren zodat deze aantrekkelijk is voor mogelijke kopers? Het zou kunnen, maar het is aannemelijker dat de vorige bewoner al enige tijd geleden zijn meubels heeft meegenomen naar zijn nieuwe woning. Zo kan je uit de foto opmaken dat deze woning al geruime tijd te koop wordt aangeboden waardoor je als koper een goede onderhandelingspositie hebt.
Wekelijks kiest Hans uit duizenden foto's een foto voor zijn artikel in de krant. Daar schrijft hij ook zelf de tekst bij. Soms levert zo'n foto toch niet genoeg op voor een artikel en dan moet hij een andere zoeken. En helemaal feilloos is zijn manier van werken ook niet, soms blijkt het toch anders te zijn dan hij denkt. Maar dat geeft niet, de winst is dat je leert beter naar foto's te kijken, dat er vaak meer in een foto zit dan je op het eerste gezicht denkt.
Paul Simons
No comments:
Post a Comment